Niegdyś sądzono, że dzieci nie mogą być przewlekle przygnębione i chorować na depresję. Współcześni badacze i klinicyści są obecnie zgodni,  że depresja może zacząć się w dzieciństwie. „Tu naprawdę jest depresja kliniczna u małych dzieci, przedszkolaków i dzieci w wieku szkolnym” – komentuje Jeffrey Dolgan, PhD, dyrektor  Szpitala Dziecięcego w Denver. O wiele częściej, u dzieci zwraca się uwagę na zaburzenia lękowe. Przed okresem dojrzewania odpowiednikiem depresji u dzieci jest lęk,  mówi  Harold S. Koplewicz, MD, założyciel i dyrektor New York University Child Study Center i dyrektor psychiatrii dzieci i młodzieży w NYU / Belleview Hospital Center. Według wspomnianego klinicysty zaburzenia lękowe, zwłaszcza jeśli są ignorowane,  mogą prowadzić do depresji u nastolatków lub w dorosłości.

Zwłaszcza nastolatki bywają nieszczęśliwe oraz ulegają zmiennym nastrojom. Jest to całkowicie zrozumiałe biorąc pod uwagę zmiany zachodzące w ich organizmie, kształtowanie się poczucia własnej tożsamości, silną potrzebę akceptacji przez rówieśników czy obecny w tym czasie często konflikt z starszym pokoleniem. Stan znacznego obniżenia nastroju naturalnie może  towarzyszyć też każdemu kto przeżywa trudne lub traumatyczne sytuacje życiowe takie jak utrata bliskiej osoby, poważna choroba fizyczna, rozwód rodziców, był świadkiem lub ofiarą przemocy. Niektóre dzieci lub nastolatki doświadczają jednak nieprzerwanie przez długie tygodnie uczuć bezdennego smutku, co uniemożliwia lub znacznie utrudnia codzienne funkcjonowanie np. chodzenie do szkoły. Jeśli więc dziecko lub  nastolatek dłużej niż przez dwa tygodnie prezentuje objawy depresji, być może warto skonsultować się z psychologiem lub psychiatrą.  Z uwagi na skłonność do zmiennych nastrojów, typową dla okresu dorastania, może dojść do zlekceważenia objawów depresji u nastolatków. „Jak zima ogołaca przyrodę z jej bogactwa i piękna, tak depresja czyni świat otaczający pustym, zimnym, odpychającym” (Kepiński, 1977 str.129). Dziecko/nastolatek doświadcza więc smutku i beznadziei, poczucia bezwartościowości i poczucia winy, jest drażliwy i płaczliwy. Obecny jest brak entuzjazmu, energii  i motywacji. Miewa ataki złości, problemy z koncentracją, traci zainteresowanie zajęciami sprawiającymi mu dotychczas radość. Obniżenie nastroju nastolatka ma wpływ na jego relacje społeczne, wycofuje się kontaktów z przyjaciółmi i dalszą rodziną. Często można obserwować zmianę nawyków żywieniowych, powstrzymywanie się od jedzenia lub nadmierne objadanie oraz zwyczajów związanych ze spaniem np. bezsenność lub nadmierna senność. W głębokiej depresji obecne mogą być myśli samobójcze.   

Depresja u nastolatków różni się od tej u dorosłych, występującymi często stanami drażliwości, zamiast dominującego smutku. Z tego względu nastolatek łatwo ulega frustracji i jest wybuchowy. Przygnębiony nastolatek zmaga się z brakiem poczucia własnej wartości i  z tego względu może być ekstremalnie wrażliwy na krytykę. Nastolatki z depresją często narzekają na dolegliwości fizyczne, takie jak bóle głowy lub bóle brzucha, nie mające żadnego medycznego uzasadnienia. 

Jak pomóc nastolatkom pogrążonym w depresji?

Terapia

Depresja tak jak inne zaburzenia psychiczne wymaga pomocy specjalistycznej. Martin Seligman nazwał depresję "powszechnym przeziębieniem umysłu". Może dopaść każdego i można ją leczyć. Psychoterapia wsparta jeśli to konieczne lekami, może być bardzo skuteczna w pokonywaniu depresji. Terapia może mieć formę spotkań indywidualnych z terapeutą lub grupową. W terapii indywidualnej budowana jest silna więź z terapeutą. Może to sprzyjać atmosferze, podczas  której  niektórym łatwiej wyrażać swoje uczucia niż podczas terapii grupowej. Z kolei podczas terapii grupowej słuchanie osób przeżywających podobne zmagania  pomaga konfrontować się z własnymi uczuciami i budować poczucie własnej wartości. Często członkowie grupy mają różne nasilenie depresji, więc można poznać spojrzenie kogoś, kto ma bardziej obniżony nastrój lub osoby, która dokonała już znacznych postępów. Nie należy oczekiwać natychmiastowych efektów terapii. Zmiana sposobu myślenia i sposobów radzenia sobie z uczuciami jest długim procesem wymagającym świadomego wysiłku pacjenta. Kluczem jest między innymi budowanie przez pacjenta krok po kroku pozytywnych myśli o sobie i otaczającym świecie, następnie wytyczanie małych realistycznych celów oraz czerpanie radości z ich realizacji. Mogą one wyglądać jak maleńkie krople, jednak w swej wytrwałości potrafią przebić w końcu skałę depresji. 

Wyrozumiałość

Wiele trudnych w odbiorze zachowań  nastolatka zmagającego się z depresją nie jest celowych, a wynika z jego stanu. Świadomość odczuwanych przez niego cierpień emocjonalnych, pomoże uzbroić się w cierpliwość i  zapobiegać konfliktom z nastolatkiem.  Oprzyj się pokusie osądzania  i krytykowania, nawet jeśli to jak nastolatek opisuje swoją sytuację wydaje Ci się irracjonalne. Przyznawanie prawa do odczuwania różnych uczuć, ich nazywanie i potwierdzanie przynosi ulgę. Dużo ważniejsza będzie umiejętność słuchania i okazywania empatii niż zadawanie wielu pytań czy zasypywanie radami. Warto dowiedzieć się więcej na temat depresji, wiedza o zaburzeniu przyczynia się do obdarzania nastolatka pełniejszym zrozumieniem i udzielania lepszego wsparcia. 

Zachęcanie do aktywności fizycznej i społecznej

„Obniżenie dynamiki życiowej subiektywnie objawia się obniżeniem nastroju” (Kępiński, 1977, str.125) Jeśli to tylko możliwe warto zachęcać nastolatka do zażywania ruchu, chociażby spacerów czy jazdy na rowerze. Dowiedziono, że aktywność fizyczna łagodzi objawy depresji. Izolacja społeczna sprzyja pogłębianiu się depresji więc warto na miarę możliwości dostarczać nastolatkowi okazji do spotkań z ludźmi i zachęcać do kontaktów z osobami, którym ufa. Pomocne jest zaangażowanie się w działania na rzecz innych, udział w wolontariacie, np. udzielanie się w schronisku. Pomaganie innym odciąga uwagę od skupiania się na swoich problemach. 

Dbaj o własne zasoby  i równowagę

Codzienne wspieranie nastolatka w depresji może być wyczerpujące. Dbaj więc o własne siły fizyczne i emocjonalne starając się zachować równowagę między pomaganiem, a własnym życiem.  Poświęcając czas na spotkania z bliskimi lub zajmując się swoim hobby, na swoim przykładzie pokażesz w jaki sposób regenerować siły. Depresja u jednego dziecka może spowodować stres lub niepokój u innych członków rodziny, ważne więc by rodzice upewnili się, że pozostałe dzieci nie są ignorowane.

Droga do pokonania depresji może być długa i kręta, potrzebna jest więc wytrwałość wg motta „Dopóki walczysz jesteś zwycięzcą”. Siły warto czerpać z małych sukcesów, chwil kiedy niejako do ciemnego pomieszczenia wpadają jasne, ciepłe promienie słońca.  

Bibliografia:

Dennison Haines, C.  Depression Often Starts in Childhood. 
Kępiński , A. ( 1977) Lęk.   

Data publikacji: 5.09.2014

Autorka:  psycholog  dzieci i młodzieży - mgr Monika Andrzejewska