Pewne reakcje dzieci w kontakcie z innymi ludźmi wzbudzają niepokój i wątpliwości rodziców. Niektóre dzieci spotykając nowych ludzi, chowają się za swoich rodziców, unikają kontaktu wzrokowego, inne niechętnie chodzą do przedszkola i występują w przedstawieniach. Są i takie, które poza bezpiecznym środowiskiem domowym nie mówią. Trudno czasami rodzicom określić, które z tych zachowań są naturalne lub oznaczają po prostu nieśmiałość dziecka, a które świadczą o zaburzeniu lękowym, takim jak np. lęk społeczny w dzieciństwie lub mutyzm selektywny. Trzeba pamiętać, że niemal każdy człowiek się czegoś boi, a strach jest naturalną i właściwą reakcją na rzeczywiste zagrożenia, chroni nas przed narażeniem swojego życia na niebezpieczeństwo. Wiele lęków dzieci jest naturalnym zjawiskiem rozwojowym. Pojawiają się i zanikają wraz z upływem wieku dziecka. Dzieci do 2 roku życia boją się ciemności, obcych, oddzielenia od rodziców, głośnych dźwięków, dużych przedmiotów. Dzieci między 3, a 6 rokiem życia często boja się wyobrażonymi potworów i duchów. Zaburzenia lękowe wymagają terapii, dlatego tak ważne jest odróżnienie lęków rozwojowych, od tych które świadczą o zaburzeniu.

Jeżeli lęk dziecka nie zakłóca jego codziennego funkcjonowania (np. sen, wyniki w nauce, relacje społeczne) lub jego rodziny, to najprawdopodobniej nie będzie konieczne zgłoszenie się po pomoc do psychologa. Jednak, bez względu na wiek dziecka jeśli lęk dziecka utrudnia codzienne życie (np. naukę szkolną, robienie zakupów, wyjście z domu), objawy te mogą wymagać wsparcia psychologicznego. Nawet jeśli trudności dziecka nie są poważne konsultacja z psychologiem może być pomocna w rozwijaniu potencjału dziecka. Wiedza o uczuciach podana w przystępny, atrakcyjny sposób dla dziecka jest cenna dla wszystkich dzieci. Co więcej może być inspiracją dla rodziców, którzy może chcą w swoim domu zwrócić większą uwagę na rolę emocji i pomóc dziecku radzić sobie z nie tylko z lękami, ale również złością czy smutkiem.  Przyjrzyjmy się pokrótce definicji  nieśmiałości, mutyzmu selektywnego oraz zaburzeń lękowych.

Bez względu na to, czy specjalista zdiagnozuje mutyzm, zaburzenie lękowe czy poprostu nieśmiałość działania psychologa wraz z odziaływaniami rodziców i nauczycieli pomagają dziecku zbudować własną motywację i siły do pokonania doświadczanych trudności.

Każde dziecko posiada potencjał i zasoby do rozwoju emocjonalnego i stawiania czoła wyzwaniom. Specjaliści i rodzice pomagają dziecku ten własny potencjał odkryć i uwierzyć w swoje siły !

Nieśmiałość

Nieśmiałość można określić jako odczuwanie dyskomfortu lub inaczej mówiąc zahamowań w kontaktach międzyludzkich. Wiąże się z odczuwaniem  lęku, zakłopotania, wstydu oraz bolesnej  samoświadomości. W zachowaniu dzieci nieśmiałych można zauważyć: małomówność, ciche mówienie,  ograniczoną (usztywnioną) mowę ciała lub nienaturalną, trudności z nawiązaniem kontaktu wzrokowego. Raczej nie lubią spotkań z z nowymi ludźmi i unikają wystąpień publicznych. Dzieci nieśmiałe mogą doświadczać pewnych objawów fizjologicznych takich jak przyśpieszone bicie serca, pocenie się, drżenie rąk, suchość w ustach.

Mutyzm selektywny/wybiórczy

Według Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego jest to zaburzenie wieku dziecięcego, charakteryzujące się stałą niemożnością mówienia w wybranych sytuacjach społecznych (w których mówienie jest oczekiwane np. w szkole), pomimo mówienia w innych sytuacjach (APA, 2000). Dziecko w bezpiecznym dla niego środowisku (najczęściej w domu rodzinnym) jest gadatliwe, a nawet hałaśliwe, natomiast w innym otoczeniu milczy. Aby zdiagnozować mutyzm selektywny opisane zachowanie musi trwać co najmniej miesiąc, a zaburzenia nie da się wyjaśnić brakiem znajomości języka mówionego. Wykluczone muszą zostać również poważne trudności w wymowie, jąkanie, autyzm, opóźnienie umysłowe, uszkodzenie ośrodków mowy oraz zaburzenia słuchu.

Zaburzenia lękowe

Zaburzenia lękowe to pojęcie, które obejmuje kilka różnych form zaburzeń psychicznych, których wspólnym objawem jest wysokie nasilenie lęku. W zaburzeniach lękowych występują przesadzone reakcje na sytuacje, które następnego dnia rano -po wyciszeniu emocjonalnym- nie wydają się już tak straszne.  Gdy dzieci cierpią z powodu zaburzenia lękowego, ich umiejętności koncentracji, myślenia, podejmowania decyzji i uczenia się mogą być ograniczone. Wysokie natężenie lęku może powodować unikanie pewnych miejsc i ludzi. Dziecko może odczuwać różne poważne objawy psychosomatyczne: nudności, bóle brzucha, bóle głowy, zaburzenia snu. Dzieci z zaburzeniami lękowymi mogą przeżywać silny lęk na przykład przed zwierzętami, pójściem do szkoły lub odczuwać przymus wykonywania pewnych czynności aby uchronić się przed jakimś zdarzeniem. Uważa się, że funkcja ciała migdałowatego, które odpowiada za przetwarzanie strachu i lęku, może być zakłócona u dzieci z zaburzeniami lękowymi. Wyróżnimy różne rodzaje zaburzeń lękowych, chociażby lęk uogólniony, fobia społeczna, lęk separacyjny, zaburzenia obsesyjno- kompulsywne oraz wspomniany mutyzm selektywny.

Czym się różni nieśmiałość od mutyzmu i innych zaburzeń lękowych?

Nieśmiałość nie zakłóca codziennego funkcjonowania. Dzieci nieśmiałe choć są małomówne, to jednak mówią. Mogą odczuwać dyskomfort w relacjach społecznych, ale może też zdarzyć się, że są pogodzone ze swoim stylem bycia. Natomiast mutyzm i inne zaburzenia lękowe znacznie utrudniają lub wręcz uniemożliwiają codzienne życie (zgłaszanie potrzeb fizjologicznych, osiąganie sukcesów szkolnych, zakupy). Z tego powodu dzieci z mutyzmem cierpią w milczeniu. Mają poważniejsze problemy emocjonalne, dlatego mutyzm częściej łączy się z innymi trudnościami i zaburzeniami (np. moczenie, tiki, niejedzenie/niekorzystanie z toalety poza domem, oporność na zmiany, fobia społeczna). Wysokie natężenie lęku powoduje również silniejsze objawy fizjologiczne. W przypadku dzieci nieśmiałych dłuższy pobyt w danym środowisku poprawia ich funkcjonowanie. Doraźne wsparcie psychologiczne zazwyczaj przynosi szybkie rezultaty i pozwala dzieciom nieśmiałym czerpać pełną radość z relacji z ludźmi. Z kolei, im dłużej dzieci z mutyzmem pozostają bez interwencji tym, ich trudności bardziej się nasilają. W przypadku dzieci z mutyzmem i innymi zaburzeniami lękowymi, konieczna jest terapia, często długoterminowa.

Pomoc dla dzieci nieśmiałych

 Chociaż nieśmiałość nie jest zaburzeniem psychicznym, a jedynie pewną cechą osobowości,  to jednak utrudnia dzieciom czerpanie pełnej satysfakcji z relacji społecznych, a w przyszłości osiąganie sukcesów szkolnych i zawodowych. Nieśmiałość wiąże się z doświadczaniem przez dziecko trudnych uczuć takich jak zakłopotanie i zażenowanie. Z tego względu wsparcie psychologiczne dla dzieci nieśmiałych jest czymś bardzo cennym.  Rodzice dzieci nieśmiałych dzięki wsparciu psychologa,  wiedzą co mogą zrobić by pomóc dziecku radzić sobie z obawami i niepokojem, dzięki czemu sami czują się spokojniejsi. Kiedy dzieci rozwijają umiejetności społeczne na przykład podczas terapeutycznych zajęć grupowych, rozwijają pewność siebie i poczucie siły wewnętrzenej w relacjach z rówieśnikami.

Pomoc dla dzieci z mutyzmem i innymi zaburzeniami lękowymi

  Milczenie lub zachowanie unikające to jedynie wierzchołek góry lodowej, pod którą kryją się problemy emocjonalne dziecka. Celem terapii jest pomoc dziecku w radzeniu sobie z emocjami (głównie lękiem), rozwijanie samodzielności, budowanie poczucia własnej wartości i pewności siebie. Gdy lęk dziecka ulega obniżeniu, jest ono gotowe stopniowo rozwijać komunikację. Psycholog pomaga dziecku rozwinąć  pozytywne myślenie o sobie i swoich możliwościach. Podczas terapii zaburzenia lękowego, specjalista pomaga zrozumieć dziecku jak poradzić sobie z lękiem odczuwanym, w sytuacji gdy nie ma prawdziwego zagrożenia. Konieczne jest również budowanie motywacji własnej dzieci i nastolatków z zaburzeniami lękowymi. Czynne zaangażowanie w terapię oraz świadomość posiadania nad nią kontroli obniża lęk. W terapii zaburzeń lękowych ogromną rolę odgrywają również działania rodziców, którzy spędzają z dzieckiem najwięcej czasu i mają najszersze spektrum możliwości udzielać szeroko rozumianej pomocy w pokonywaniu lęku. Ich postawa, codzienne wspieranie dziecka, wyrażanie wiary w siły dziecka- mają ogromne znaczenie. Silny, spokojny rodzic przekazuje dziecku własną odwagę,  pozytywną energię oraz może nauczyć je swoim przykładem jak poradzić sobie z i emocjami.
Dlatego oprócz terapii dla dziecka z zaburzeniem lękowym, specjalista proponuje rodzicom różne formy wsparcia i psychoedukacji, skierowane do nich.

Wszystkie dzieci: nieśmiałe, z mutyzmem lub zaburzeniami lękowymi są w stanie pokonywać swoje lęki dzięki odpowiedniemu wsparciu.

autorka: mgr Monika Andrzejewska - psycholog dziecięcy 

Artykuł chroniony prawami autorskimi przez CTM Spółka z o.o.