„W praktyce psychiatrycznej lęk jest zagadnieniem głównym, zasadniczą składową prawie wszystkich zespołów chorobowych, często wokół lęku narastają inne objawy psychopatologiczne, zmniejszenie lub usunięcie lęku prowadzi wiec do zniknięcia innych objawów.” (Kępiński, 2001).
 

                  Dlaczego przeżywamy lęk? Lęk jest naturalną reakcją człowieka, i pełni ważną funkcję biologiczną: jest to system alarmowy, który jest aktywowany, gdy widzimy niebezpieczeństwo lub zagrożenie. Stanowi więc emocję bardzo potrzebną, by chronić nas przed zagrożeniem. Niestety lęk  nas czasami oszukuje, wmawia nam, że ma miejsce zagrożenie, choć tak naprawdę jesteśmy bezpieczni. Mówimy dzieciom podczas terapii, że lęk to czasami oszust, ale na szczęście są na tego oszusta sposoby! Celem terapii zaburzeń lękowych u dzieci i młodzieży, nie jest więc doprowadzenie do usunięcia w ogóle doświadczania lęku, ale uzyskanie strategii radzenia sobie z nim w sytuacjach, w których lęk niesłusznie wzbudza w nas poczucie zagrożenia. Dzieci z zaburzeniami lękowymi, radzą sobie z lękiem poprzez różne nieprzystosowawcze mechanizmy takie jak unikanie, zastyganie, przymus wykonywania różnych czynności, milczenie. Te sposoby przynoszą dziecku pewną ulgę, obniżają lęk, sprawiają, że mogą kontrolować jego natężenie, ale jednocześnie przynoszą straty edukacyjne, pozbawiają możliwości budowania relacji z rówieśnikami, utrudniają pozyskanie nowych umiejętności. Dlaczego więc część dzieci z zaburzeniami lękowymi wybiera takie strategie ? Wiele czynników, ale między innymi dlatego, że dzieci nie zdają sobie sprawy z  przeżywanego lęku i jak mogłyby sobie z nim poradzić w konstruktywny sposób, inny niż stosowany dotychczas. Podczas edukacji szkolnej niewiele miejsca poświęca się wiedzy o emocjach, nauce rozpoznawania ich i radzeniu sobie z nimi. Wiedza na temat tego jak radzić sobie z emocjami nie jest intuicyjna, a gdy nie wiemy co się z nami dzieje, jesteśmy zagubieni i po omacku próbujemy poradzić sobie z naszym przykrym stanem.  Dzieci podczas terapii zaburzeń lękowych, nazywają przeżywane uczucia, pokazują je na barometrach i skalach. Dzięki temu lepiej rozumieją wtedy co się z nimi dzieje, lęk jest łatwiejszy do zniesienia - ta emocja staje się mniej przytłaczająca. Wyrażenie uczuć przez młodego pacjenta i określenie trudności przez siebie osobiście, często jest momentem przełomowym w terapii zaburzeń lękowych u dzieci i młodzieży. Często dopiero podczas terapii lęku dowiadują się, że zamiast się wycofać, mogą wziąć głęboki oddech i pomyśleć: „Jestem odważny, mogę to zrobić!”, zamiast uciekać przed wyobrażonym potworem – oswoić go poprzez humor rysując go z zabawnymi atrybutami, zamiast rezygnować z pójścia do szkoły - wykorzystać którąś z metod relaksacji już w domu, by móc z poradzić sobie z lękiem. Najlepszym sposobem uczenia się  jest modelowanie. Kiedy więc rodzice jako pierwsi w rodzinie nazywają uczucia i własne trudności, a także pokazują jak sobie z nimi radzić, ma to ogromne znaczenia dla zastosowania dobrych strategii przez ich dzieci.

W zależności od tego, których nieprzystosowawczych strategii używają dzieci lub nastolatki  by uwolnić się od lęku, wyróżnia się różne zaburzenia lękowe.
Zaburzenia lękowe u dzieci  i młodzieży mają miejsce gdy trudność przeżywana przez pacjenta, w odróżnieniu od lęku rozwojowego, jest utrwalona w czasie, ma nieprawidłowy stopień nasilenia i upośledza funkcjonowanie dziecka, czyli przynosi mu znaczące straty. Intensywność, trwałość oraz powaga konsekwencji, odróżniają zaburzenie lękowe od lęku rozwojowego, który jest naturalny na różnych etapach życia dziecka. Poniżej krótki opis najczęściej występujących zaburzeń lękowych u dzieci i młodzieży.

Lęk społeczny w dzieciństwie

Głównym sposobem radzenia sobie dzieci jest unikanie, które sprawia, że konsekwentnie ograniczają się relacje dziecka z rówieśnikami. Dziecko może unikać spotkań towarzyskich lub udziału w konkretnych zabawach. Dziecko odczuwa skrępowanie i lęk przed oceną, które utrudniają mu realizację potrzeb społecznych.

Lęk separacyjny

Charakteryzuje on się nadmiernym przywiązaniem do rodziców w sytuacjach wymagających rozstania, takich jak zostanie w przedszkolu lub szkole. Dziecko ma znaczne trudności z rozstaniem z rodzicami, w wyniku czego ponosi straty edukacyjne i w relacjach z rówieśnikami. Jest on diagnozowany gdy z uwagi na wiek dziecka, czasowe rozstanie z rodzicem leży w sferze możliwości rozwojowych dziecka.

Zaburzenie lękowe uogólnione

Dziecko z tym zaburzeniem będzie martwić się nadmiernie o różne rzeczy, takie jak zdrowie, wyniki w nauce, relacje z kolegami i inne sprawy. Lęk przejmuje kolejne sfery funkcjonowania dziecka, sprawiając, że dziecko obawia się kolejnych rzeczy, sytuacji, miejsc. Charakterystyczna jest uporczywość lęku (tzw. lęk wolnopłynący), niezależnie od zmieniających się okoliczności zewnętrznych.

Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD)

OCD charakteryzuje się występowaniem niechcianych i natrętnych myśli (obsesje) i przymusem wielokrotnego wykonywania rytuałów i procedur (kompulsji), aby spróbować złagodzić odczuwany lęk np. wielokrotne mycie rąk, aby uchronić się przed bakteriami. Choć u większości dzieci rozpoznaje się zaburzenie około 10 lat, to zaburzenie może rozpocząć się u dzieci w wieku dwóch lub trzech lat.

Lęk paniczny

Lęk napadowy jest diagnozowany, jeśli dziecko cierpi na ataki paniki, w sytuacjach, które nie niosą ze sobą rzeczywistego zagrożenia dla zdrowia i życia. Ataki paniki są nieprzewidywalne, a dominujące objawy to poczucie duszności, ból w klatce piersiowej, zawroty głowy itp.

Fobia społeczna

Zaczyna się w okresie dojrzewania, zazwyczaj poprzedzona występowaniem innych zaburzeń lękowych w dzieciństwie. Nastolatek może odczuwać fizyczne dolegliwości na myśl o spotkaniu z ludźmi w postaci drżenia rąk, nudności, potliwości itp. Obawa przed oceną innych ludzi prowadzi do unikania sytuacji społecznej, co może prowadzić do izolacji.

Fobie specyficzne

Charakteryzuje się intensywnym, irracjonalnym lękiem przed określonymi sytuacjami, zjawiskami lub zwierzętami np. wysokością, woda, burzą, psami. Dzieci unikają zetknięcia się z obiektem wywołującym lękiem lub w sytuacji kontaktu manifestują gwałtowne reakcje emocjonalne w postaci płaczu, krzyku lub bólów somatycznych.

Mutyzm wybiórczy (selektywny)
Głównym sposobem radzenia sobie z lękiem jest milczenie, stanowiący główny objaw. Największe nasilenie objawu ma miejsce zazwyczaj w przedszkolu lub szkole, choć najczęściej dziecko nie mówi również w wielu innych sytuacjach społecznych np. w sklepie, w relacjach z krewnymi i na spotkaniach towarzyskich.

W Centrum Terapii Mutyzmu, Nieśmiałości i Lęku zajmujemy się diagnozą oraz terapią wszystkich zaburzeń lękowych. Zapewniamy wsparcie nie tylko dla dzieci, ale dla całych rodzin w postaci konsultacji rodzicielskich, terapii rodzinnej oraz szkoleń dla rodziców dostarczających wiedzy na temat skutecznych strategii rodzicielskich dla dzieci z zaburzeniami lękowymi. 

Autorka: mgr Monika Andrzejewska - psycholog, terapeuta zaburzeń lękowych 

Tekst chroniony prawami autorskimi przez CTM Sp. z o.o.